چالش‌های تنظیم قرارداد داربست: مقطوع یا متراژی؟ کدام‌یک مناسب‌تر است؟

همان طور که در مقاله قرارداد داربست توضیح دادیم، یکی از موضوعات پر چالش در ساختمان سازی بحث داربست و قرارداد آن است. در تنظیم قرارداد داربست، انتخاب نوع پرداخت (قیمت مقطوع یا بر اساس متراژ) یکی از تصمیمات کلیدی است که می‌تواند بر روند پروژه و روابط با پیمانکار تأثیر بسزایی بگذارد. هر یک از این روش‌ها، مزایا و معایب و به تبع آن، چالش‌های خاص خود را دارند. آگاهی از این چالش‌ها به شما کمک می‌کند تا با دید بازتر و هوشمندانه‌تر، گزینه مناسب را برای پروژه خود انتخاب کنید.

۱. تنظیم قرارداد داربست بر اساس قیمت مقطوع (Lump Sum/Fixed Price Contract)

در این روش، پیمانکار داربست یک مبلغ کلی و ثابت را برای نصب، اجاره (برای مدت زمان مشخص) و جمع‌آوری کل داربست پروژه ارائه می‌دهد. این مبلغ، صرف‌نظر از جزئیات اندازه‌گیری‌ها یا تغییرات جزئی در حجم کار، ثابت باقی می‌ماند (مگر در صورت تغییرات اساسی در محدوده کار).

مزایا:

• شفافیت بودجه برای کارفرما: شما از همان ابتدا از هزینه نهایی داربست مطلع هستید و می‌توانید بودجه‌بندی دقیقی داشته باشید.
• کنترل هزینه: ریسک افزایش هزینه‌های ناشی از برآورد اشتباه حجم کار یا افزایش قیمت جزئی مصالح بر عهده پیمانکار است.
• سادگی در حسابداری: فرآیند پرداخت و حساب و کتاب معمولاً ساده‌تر است.

چالش‌ها و ریسک‌ها (مخصوصاً برای کارفرما):

• برآورد دقیق اولیه دشوار: پیمانکار باید از ابتدا دید بسیار دقیقی از حجم و پیچیدگی کار داشته باشد. اگر اطلاعات کافی از ابعاد دقیق، زوایا، موانع موجود در نما (مانند پیش‌آمدگی‌ها یا تورفتگی‌ها) ارائه نشود، پیمانکار ممکن است قیمت بالایی پیشنهاد دهد تا ریسک خود را پوشش دهد.
• ریسک قیمت‌گذاری بالا: اگر پیمانکار اطلاعات دقیق نداشته باشد یا بخواهد حاشیه امن بالایی داشته باشد، ممکن است قیمتی بالاتر از حد واقعی ارائه دهد که به ضرر کارفرماست.
• انعطاف‌پذیری پایین در تغییرات: اگر پس از عقد قرارداد، نیاز به تغییراتی در ابعاد داربست، اضافه کردن بخش‌هایی از نما، یا تغییر کاربری داربست (مثلاً برای نصب آسانسور کارگاهی) پیش بیاید، پیمانکار ممکن است برای هر تغییر، درخواست “اضافه مبلغ” یا “تغییر دستور کار” (Change Order) بدهد که می‌تواند به بحث و اختلاف منجر شود.
• احتمال کاهش کیفیت برای جبران ضرر (از سوی پیمانکار): اگر پیمانکار در برآورد اولیه خود دچار اشتباه شده باشد و متوجه شود که با قیمت مقطوع متضرر می‌شود، ممکن است برای جبران آن، از کیفیت مصالح یا سرعت و دقت نصب بکاهد که می‌تواند منجر به کاهش ایمنی و بروز حوادث شود.
• تعیین دقیق مدت زمان اجاره: در قرارداد مقطوع، باید مدت زمان اجاره داربست به صورت دقیق مشخص شود. اگر پروژه شما تأخیر داشته باشد، برای تمدید این مدت، باید مجدداً با پیمانکار بر سر هزینه اجاره مازاد به توافق برسید که می‌تواند چالش‌برانگیز باشد.

۲. تنظیم قرارداد داربست بر اساس متراژ (Unit Price Contract)

پیمانکار داربست قیمت هر متر را مشخص می‌کند و پس از اندازه‌گیری دقیق، مبلغ کل را بر اساس حجم کار محاسبه می‌کند.

مزایا:

• انعطاف‌پذیری بالا در حجم کار: این روش برای پروژه‌هایی که ابعاد دقیق یا پیچیدگی‌های داربست از ابتدا کاملاً مشخص نیست، مناسب است.
• پرداخت عادلانه (بر اساس کار انجام شده): پیمانکار دقیقاً به ازای کاری که انجام داده، هزینه دریافت می‌کند. این عدالت، می‌تواند رضایت دوطرفه را افزایش دهد.
• کاهش ریسک قیمت‌گذاری اولیه بالا: پیمانکار نیاز به پوشش دادن ریسک‌های برآوردی ندارد و می‌تواند قیمت واحد رقابتی‌تری ارائه دهد.

چالش‌ها و ریسک‌ها (مخصوصاً برای کارفرما):

• هزینه نهایی نامشخص در ابتدا: شما تا زمان تکمیل نصب و اندازه‌گیری دقیق، از هزینه نهایی داربست مطلع نیستید. این موضوع می‌تواند برنامه‌ریزی مالی شما را دچار چالش کند.
• نیاز به نظارت دقیق بر اندازه‌گیری: اندازه‌گیری دقیق متراژ داربست (به خصوص در نماهای پیچیده یا با فرورفتگی و برجستگی) می‌تواند منبع اختلاف باشد. کارفرما باید نظارت مستمر و دقیقی بر نحوه اندازه‌گیری داشته باشد. بهتر است یک مهندس ناظر یا شخص ثالث بی‌طرف بر اندازه‌گیری نظارت کند.
• احتمال سوءاستفاده در متراژگیری: در صورت عدم نظارت کافی، پیمانکار ممکن است تمایل به گزارش متراژهای بیشتر از واقعیت داشته باشد.
• تعیین قیمت واحد برای بخش‌های خاص: ممکن است برخی قسمت‌های داربست (مانند داربست‌های آویز، داربست‌های خاص برای نقاط غیرقابل دسترس، یا داربست‌های داخلی) نیاز به قیمت واحد متفاوتی داشته باشند که باید از قبل مشخص شود.
• چالش در تعیین اجاره ماهانه/روزانه: اگر داربست برای مدت طولانی در پروژه باقی بماند، علاوه بر هزینه نصب اولیه، باید نحوه محاسبه اجاره ماهانه (پس از دوره رایگان اولیه) نیز مشخص شود که خود می‌تواند منبع اختلاف باشد.
• پیچیدگی بیشتر در حساب و کتاب: فرآیند تأیید متراژ، صورت‌وضعیت‌ها و پرداخت‌ها ممکن است پیچیده‌تر باشد.

کدام روش مناسب‌تر است؟

انتخاب بین قرارداد مقطوع و متراژ برای داربست، بستگی به شرایط پروژه شما دارد:

• برای پروژه‌های کوچک، ساده و با ابعاد کاملاً مشخص: قرارداد مقطوع می‌تواند مناسب باشد، زیرا شفافیت بودجه را از ابتدا فراهم می‌کند.
• برای پروژه‌های بزرگ، پیچیده، یا با جزئیات نامشخص: قرارداد متراژ معمولاً انعطاف‌پذیری بیشتری را ارائه می‌دهد و پیمانکار را از ریسک برآورد اولیه نادرست نجات می‌دهد. اما به نظارت دقیق‌تر شما نیاز دارد.

نکات مهم برای جلوگیری از چالش‌ها در هر دو نوع قرارداد داربست:

در زمان تنظیم قرارداد داربست، برای جلوگیری از درگیری بر سر ارکان قرارداد پیمانکاری، نکات زیر را در هر دو نوع قرارداد مد نظر قرار دهید:

1. شرح کار بسیار دقیق: حتی در قرارداد مقطوع، جزئیات کامل داربست، ارتفاع، ابعاد، و هدف از آن را مشخص کنید. در قرارداد متراژی نیز، تعریف دقیق “متر مربع” یا “متر طول” داربست (مثلاً آیا شامل راهروها، پاگردها و بخش‌های داخلی می‌شود یا خیر) ضروری است.
2. تعیین زمان‌بندی شفاف: تاریخ شروع، اتمام نصب، و زمان تقریبی جمع‌آوری را قید کنید. نحوه محاسبه اضافه بها برای تمدید استفاده از داربست را نیز مشخص نمایید.
3. شرط و شروط تغییرات (Change Orders): برای هر دو نوع قرارداد، بندی را برای مدیریت تغییرات لحاظ کنید. مشخص کنید که در صورت نیاز به تغییرات در محدوده یا ابعاد داربست، چگونه قیمت‌گذاری مجدد انجام خواهد شد.
4. استانداردهای ایمنی و کیفیت: تاکید کنید که نصب داربست باید کاملاً مطابق با آیین‌نامه‌ها و استانداردهای ایمنی ملی و سازمان نظام مهندسی باشد.
5. بیمه: پیمانکار را ملزم به ارائه بیمه مسئولیت مدنی (در قبال حوادث و آسیب‌ها به افراد و اموال) کنید.
6. روش‌های اندازه‌گیری (در قرارداد متراژی): به وضوح مشخص کنید که اندازه‌گیری متراژ چگونه انجام می‌شود و چه کسی مسئول تأیید آن است (مثلاً مهندس ناظر). بهتر است از نقشه یا کروکی برای اندازه‌گیری دقیق استفاده شود.
7. مشاوره حقوقی: همواره قبل از امضای هر قرارداد داربست، آن را توسط یک وکیل متخصص در قراردادهای ساختمانی بررسی کنید. این سرمایه‌گذاری کوچک، می‌تواند از هزینه‌های گزاف آتی جلوگیری کند.

با درک صحیح از این چالش‌ها و پیاده‌سازی بندهای حفاظتی در قرارداد، می‌توانید همکاری موفقی با پیمانکار داربست خود داشته باشید و از ایمنی و پیشرفت پروژه خود اطمینان حاصل کنید.